زندگی معاصر بدون برق، به‌ویژه در شرایط اضطراری، قابل تصور نیست. وقتی برق قطع می‌شود، سیستم‌های حیاتی مانند بیمارستان‌ها، مراکز ارتباطی و کارخانه‌ها با تهدید جدی روبرو می‌شوند و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای رقم می‌خورد. برق اضطراری، نه فقط یک فناوری جایگزین، بلکه ضامن پایداری و امنیت زیرساخت‌های کشور است که باید به عنوان اولویت اصلی در برنامه‌ریزی‌های ملی مورد توجه قرار گیرد. در ایران، با وجود نیاز مبرم به سیستم‌های برق پشتیبان کارآمد، چالش‌های متعددی مانند ضعف تجهیزات، کمبود هماهنگی و نبود برنامه‌ریزی جامع، جایگاه برق اضطراری را در شرایطی ناپایدار قرار داده است. این مقاله تلاش می‌کند تا با نگاهی واقع‌بینانه و مبتنی بر تجربه‌های بین‌المللی، نقاط ضعف و راهکارهای عملی برای تقویت تاسیسات برق اضطراری در ایران را شناسایی و بررسی کند.

اهمیت و نقش برق اضطراری در جهان امروز

در جهان امروز که زیرساخت‌های حیاتی به‌شدت به برق وابسته‌اند، نقش برق اضطراری به‌عنوان تضمین‌کننده‌ی تداوم عملکرد در مواقع بحران بیش از پیش پررنگ شده است. از بیمارستان‌ها و مراکز داده گرفته تا ساختمان‌های مسکونی و واحدهای کشاورزی، همه به منابع پشتیبان مانند دیزل ژنراتورها برای جلوگیری از اختلال در فعالیت‌های حیاتی متکی هستند. شرکت آمریکایی Bloom Energy  در مقاله‌ای با عنوان نقش حیاتی برق اضطراری (The Critical Role  of Emergency Power) تأکید می‌کند که قطع ناگهانی برق می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری به صنایع و خدمات عمومی وارد کند و برق اضطراری، راه‌حلی مطمئن برای حفظ ایمنی و استمرار عملیات است. همچنین سازمان بین‌المللی انرژی (International Energy Agency) هشدار داده است که با افزایش وقوع بلایای طبیعی، تهدیدات سایبری و رشد وابستگی جهانی به برق، وجود زیرساخت‌های پایدار و برق پشتیبان، از یک انتخاب فنی، به یک الزام راهبردی بدل شده است.

واقعیت تلخ  وضعیت جایگاه برق اضطراری در ایران

واقعیت تلخ وضعیت جایگاه برق اضطراری در ایران نشان‌دهنده ضعف‌های ساختاری و مدیریتی عمیق در تامین پایداری انرژی در شرایط بحرانی است. با افزایش نوسانات بار و کمبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های برق اضطراری، کشور با خاموشی‌های گسترده و خسارات جبران‌ناپذیر اقتصادی و اجتماعی مواجه است. بسیاری از مراکز حساس، مانند بیمارستان‌ها و مراکز صنعتی، به تجهیزات برق اضطراری استاندارد مجهز نیستند یا این تجهیزات توان کافی برای مقابله با قطعی‌های طولانی را ندارند. علاوه بر این، فقدان نظارت و برنامه‌ریزی دقیق، به همراه مشکلات تامین قطعات و تکنولوژی‌های قدیمی، جایگاه برق اضطراری را در ایران به سطحی ناامیدکننده رسانده است.

چالش‌های تقویت جایگاه برق اضطراری در ایران، آیا امکان پذیر است؟

تقویت جایگاه برق اضطراری در ایران با مجموعه‌ای از چالش‌های پیچیده و چندلایه مواجه است. از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به فرسودگی تجهیزات، نبود نگهداری پیشگیرانه، کمبود قطعات یدکی و ضعف طراحی شبکه‌های پشتیبان اشاره کرد که همگی جنبه‌های فنی و زیرساختی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. در سطح مدیریتی نیز نبود متولی مشخص، فقدان برنامه ملی و کمبود آموزش تخصصی، مانع هماهنگی و کارایی مطلوب شده است. از سوی دیگر، مشکلات اقتصادی مانند هزینه بالای تجهیزات، کمبود بودجه و نبود سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، روند نوسازی و توسعه را کند کرده‌اند. تغییرات اقلیمی و افزایش بحران‌های طبیعی نیز آسیب‌پذیری زیرساخت‌های اضطراری را دوچندان کرده‌اند.

 با وجود این چالش‌ها، بهره‌گیری از راهکارهای فنی، مدیریتی و اقتصادی هدفمند می‌تواند زمینه تحقق تقویت جایگاه برق اضطراری در ایران را امکان‌پذیر کند.

در شرایط کنونی ایران، که خاموشی‌های مکرر و ضعف زیرساخت‌های شبکه برق به یکی از چالش‌های اساسی بدل شده، استفاده از موتور برق و ژنراتور برای تأمین برق اضطراری به ضرورتی غیرقابل چشم‌پوشی تبدیل شده است. این نیاز تنها محدود به مراکز درمانی یا صنعتی نیست، بلکه بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک، واحدهای مسکونی و حتی مراکز آموزشی نیز برای حفظ فعالیت خود به برق پشتیبان وابسته شده‌اند. در این میان، فروشگاه‌هایی تخصصی مانند گرین پاور با عرضه انواع ژنراتورها و موتور برق‌های متناسب با نیازهای مختلف، نقش مؤثری در پاسخ به این نیاز فزاینده ایفا می‌کنند.

جایگاه برق اضطراری در سایر کشورها

در بسیاری از کشورهای پیشرفته، برق اضطراری به عنوان بخشی حیاتی از امنیت انرژی و پایداری شبکه برق محسوب می‌شود. کشورهایی مانند بریتانیا با استفاده از نیروگاه‌های پمپاژ آب (مانند Dinorwig) و باتری‌های عظیم شبکه، توان پاسخ سریع به خاموشی‌ها را دارند. در آلمان، توسعه میکروگریدها و سامانه‌های انرژی توزیع‌شده، انعطاف‌پذیری بالایی را در برابر اختلالات شبکه فراهم کرده است.

 استرالیا با پروژه‌هایی نظیر باتری Hornsdale توانسته هزینه خدمات کنترل فرکانس را تا ۹۰٪ کاهش دهد و پاسخ اضطراری موثری ارائه دهد. لهستان نیز با استفاده از بازار پاسخ به تقاضا (DSR) و برنامه‌های اضطراری ملی، تأمین برق در شرایط بحرانی را تضمین کرده است.

راهکارهای ارتقای جایگاه برق اضطراری در ایران

راهکارهای ارتقای جایگاه برق اضطراری در ایران براساس چالش هایی که در این زمینه هم اکنون در کشور وجود دارد می‌توان تعریف نمود. به عنوان مثال در بُعد فنی، تدوین استاندارد ملی اجباری برای طراحی و نگهداری سامانه‌های اضطراری، الزام تست‌های دوره‌ای ژنراتورها و  یو‌پی‌اس‌ها (UPS)، ایجاد معماری شبکه‌های پشتیبان (Redundant)  و حمایت از تولید داخلی تجهیزات از اولویت‌هاست.

در سطح مدیریتی، تشکیل یک نهاد مرکزی با مسئولیت هماهنگی زیرساخت‌های برق اضطراری، تدوین نقشه‌راه ملی نوسازی، و الزامی شدن نصب این تجهیزات در مراکز عمومی ضروری است.

از نظر اقتصادی، ارائه مشوق‌های مالیاتی، تخصیص بودجه ویژه برای مناطق محروم و حمایت از تولیدکنندگان داخلی می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند. در نهایت، ارتقاء فرهنگ عمومی از طریق آموزش رسانه‌ای نقش مهمی در افزایش آمادگی و تاب‌آوری کشور در شرایط اضطراری ایفا خواهد کرد.

تقویت نقش برق اضطراری در ایران؛ راه‌حل‌ها و اقدامات پیش‌رو

با توجه به اهمیت حیاتی برق اضطراری در تضمین پایداری و امنیت زیرساخت‌های حیاتی کشور، تقویت نقش این حوزه در ایران به عنوان یکی از اولویت‌های راهبردی تلقی می‌شود. همان‌طور که در استانداردهای جهانی برق اضطراری مشاهده می‌شود، ایجاد چارچوب‌های منسجم و هماهنگ، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و همکاری گسترده بین نهادهای مختلف، کلید موفقیت در این مسیر است. برخی از مهم‌ترین اقدامات مورد نیاز برای رسیدن به این هدف را می‌توان به شرح زیر برشمرد:

• تدوین و بومی‌سازی استانداردهای هماهنگ و قابل اعتماد
• توسعه سیستم‌های ریزشبکه و انرژی‌های تجدیدپذیر
• ارتقاء همکاری میان نهادهای دولتی، بخش خصوصی و مراکز پژوهشی
• آموزش و فرهنگ‌سازی در زمینه برق اضطراری
• توجه به تنوع زیست‌محیطی و شرایط اقلیمی ایران

جمع‌بندی

برق اضطراری، به عنوان ستون فقرات پایداری زیرساخت‌های حیاتی، در جهان امروز یک ضرورت غیرقابل چشم‌پوشی است که ایران نیز از آن مستثنی نیست. واقعیت‌های موجود نشان می‌دهد که ضعف‌های ساختاری، مدیریتی و اقتصادی، جایگاه برق اضطراری در کشور را در سطحی ناکافی و آسیب‌پذیر قرار داده است. اما تجارب موفق جهانی و راهکارهای فنی و مدیریتی قابل پیاده‌سازی، نویدبخش افق‌های روشن‌تری برای ارتقاء این حوزه در ایران هستند. با بکارگیری استانداردهای ملی منسجم، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، افزایش هماهنگی میان نهادها و تقویت فرهنگ آمادگی، می‌توان گام‌های مؤثری در جهت افزایش تاب‌آوری انرژی کشور برداشت. در نهایت، تقویت برق اضطراری نه تنها به کاهش آسیب‌های ناشی از قطع برق کمک خواهد کرد، بلکه به عنوان یک عامل کلیدی در تضمین امنیت و توسعه پایدار کشور، نقش‌آفرینی خواهد نمود.

منابع:

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1404/01/26/3292022/%D8%AA%D9%85%D9%87%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AA-%D9%88%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A3%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D9%82-%D8%A7%D8%B6%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D8%B2-%D8%AE%D8%AF%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%AA%DB%8C

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1404/03/06/3322286/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%AA%D8%A3%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D9%82-%D9%88-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%AA-%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B4%DB%8C-%D9%87%D8%A7

https://time.com/6082973/vermont-electric-grid/

https://www.theguardian.com/business/2025/may/24/europe-battery-gallons-water-dinorwig-wales

https://en.wikipedia.org/wiki/Programme_Yarrow

https://www.dowellelectronic.com/fa/blog/global-standards-in-emergency-power/

https://www.karzar.net/213866